Ferill 338. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1994. – 1064 ár frá stofnun Alþingis.
118. löggjafarþing. –
338
. mál.
535. Frumvarp til laga
um breyting á lögum um Húsnæðisstofnun ríkisins, nr. 97/1993, sbr. lög nr. 12/1994.
(Lagt fyrir Alþingi á 118. löggjafarþingi 1994.)
1. gr.
7. mgr. 36. gr. laganna hljóðar svo:
Almennar kaupleiguíbúðir eru byggðar eða keyptar á vegum sveitarfélaga, viðurkenndra fé
lagasamtaka eða fyrirtækja, fjármagnaðar með lánum úr Byggingarsjóði verkamanna fyrir allt að 90% af samþykktum byggingarkostnaði, sbr. 50. og 52. gr., og a.m.k. 10% framlagi af hálfu framkvæmdaraðila.
2. gr.
5. mgr. 37. gr. laganna hljóðar svo:
Félagasamtök og fyrirtæki skulu hafa hlotið staðfestingu félagsmálaráðherra til þess að telj
ast fullgildir framkvæmdaraðilar samkvæmt lögum þessum. Að fenginni staðfestingu ráðherra skulu hlutaðeigandi aðilar tilkynna viðkomandi sveitarstjórn um fyrirhugaða byggingu eða kaup á íbúðum áður en sótt er formlega um lán, sbr. 2. mgr. 42. gr. Jafnframt skulu þeir með sama hætti tilkynna húsnæðisnefnd um byggingu og kaup á íbúðum.
3. gr.
Í stað 38. og 39. gr. laganna kemur 38. gr. er hljóðar svo:
Um yfirstjórn félagslegra húsnæðismála af hálfu ríkisins vísast til II. kafla laga þessara.
Sveitarstjórn ber ábyrgð á félagslegu húsnæði á vegum þess.
4. gr.
Í stað 40. gr. laganna kemur 39. gr. er hljóðar svo:
Í sveitarfélögum með 400 íbúa eða fleiri skal sveitarstjórn kjósa fulltrúa í húsnæðisnefnd að afloknum hverjum sveitarstjórnarkosningum. Nefndarmenn skulu vera þrír hið fæsta og jafn
margir til vara.
Nefndin fer með stjórn og samræmingu félagslegs húsnæðis á vegum sveitarfélagsins í um
boði sveitarstjórnar og veitir almennar upplýsingar og ráðgjöf varðandi húsnæðismál.
Nefndin skiptir sjálf með sér verkum.
5. gr.
Í stað 41. gr. laganna kemur 40. gr. er hljóðar svo:
Sveitarstjórn mótar stefnu um það með hverjum hætti skuli staðið að byggingu félagslegra íbúða í sveitarfélaginu á þess vegum.
Sveitarstjórn skal hafa frumkvæði að því að leysa húsnæðisþörf þess fólks í sveitarfélaginu sem þarfnast aðstoðar við húsnæðisöflun. Í því skyni skal sveitarstjórn kanna þörf á félagslegu húsnæði í sveitarfélaginu. Á grundvelli þeirrar könnunar skal unnin fjögurra ára áætlun um byggingu eða kaup félagslegra íbúða. Áætlunin skal endurskoðuð árlega. Áætlanir um byggingu eða kaup félagslegra íbúða eiga að byggjast á mati á þörf fyrir nýjar íbúðir, upplýsingum um stöðu húsnæðismála í sveitarfélaginu, horfum í atvinnu
lífinu og mannfjöldaþróun. Einnig komi fram í áætluninni fjöldi þeirra íbúða, sem nauð
synlegt er að byggja eða kaupa, æskilegar stærðir, húsgerð og áætlaður byggingartími. Jafnframt skal gerð grein fyrir æskilegri skiptingu íbúða milli eignaríbúða og leiguíbúða.
Ákvörðun sveitarstjórnar um byggingu eða kaup á félagslegum íbúðum í samræmi við áætlun skv. 1. mgr. er á ábyrgð sveitarstjórnar. Sveitarstjórn ber fjárhagslega ábyrgð á framkvæmdum svo og á íbúðunum í heild sinni að því marki sem sú ábyrgð hvílir ekki á öðrum aðilum samkvæmt lögum þessum.
6. gr.
Ný 41. gr. laganna hljóðar svo:
Ábyrgð á úthlutun félagslegra íbúða á vegum sveitarfélags til einstaklinga er innan sveitarfélagsins (húsnæðisnefndar), sbr. 3. tölul. 45. gr.
Leiði athugun Húsnæðisstofnunar á úthlutunum sveitarfélaga á íbúðum í ljós að hús
næðisnefnd hafi ekki gætt lagaskilyrða um eigna- og/eða tekjumörk eða greiðslugetu, sbr. 64. gr., eða eignamörk og greiðslugetu, sbr. 66. gr., eða eignamörk, sbr. 76. gr., er hús
næðismálastjórn heimilt að ákvarða að húsnæðisnefnd sendi öll gögn um úthlutanir til staðfestingar Húsnæðisstofnunar í eitt ár. Þær íbúðir sem undir ákvæði þetta falla eru íbúðir til eignar, leigu með eignarhlut eða leigu með kauprétti.
7. gr.
42. gr. laganna breytist svo:
1. málsl. 1. mgr. hljóðar svo: Sveitarfélag skal lána 10% af kostnaðarverði hverrar íbúðar við byggingu eða kaup á eignaríbúð, þó ekki á lögbýlum, sbr. 58. gr. a.
b.
2. mgr. hljóðar svo:
Sveitarfélag skal auk þess leggja fram, sem sérstakt óafturkræft framlag, 3,5% af kostnaðarverði hverrar félagslegrar íbúðar í sveitarfélaginu á vegum þess. Þegar um aðra framkvæmdaraðila en sveitarfélög er að ræða er greiðsla framlagsins háð sam
þykki sveitarstjórnar.
8. gr.
45. gr. laganna hljóðar svo:
Verkefni húsnæðisnefndar eru:
1.
Að gera áætlanir fyrir sveitarfélagið um þörf á félagslegu húsnæði.
2.
Að hafa yfirlit yfir félagslegar íbúðir á vegum sveitarfélagsins og annarra fram
kvæmdaraðila, svo og að vinna með öðrum framkvæmdaraðilum og einstaklingum að húsnæðismálum í sveitarfélaginu.
3.
Að hafa á sinni hendi úthlutun félagslegra íbúða á vegum sveitarfélagsins til ein
staklinga. Ákvörðunin er fullnaðarákvörðun og ber húsnæðisnefnd ábyrgð á því að við úthlutunina sé gætt ákvæða laga um eignir, tekjur og greiðslugetu, sbr. 64. gr., eða eignir og greiðslugetu, sbr. 66. gr., eða eignir, sbr. 76. gr. Þó skulu óskir um undanþágu frá eigna- og/eða tekjumörkum eða greiðslugetu, sbr. 64. gr., eða greiðslu
getu skv. 66. gr. sendar Húsnæðisstofnun til ákvörðunar.
Húsnæðisnefnd skal senda Húsnæðisstofnun yfirlit yfir úthlutanir um leið og þær hafa farið fram á sérstökum eyðublöðum Húsnæðisstofnunar. Einnig öll nauðsyn
leg gögn varðandi úthlutun í einstökum málum fari Húsnæðisstofnun fram á það vegna úrtakskönnunar.
4.
Að sjá um endursölu félagslegra íbúða. Húsnæðisstofnun staðfestir útreikninga hús
næðisnefnda við endursölu íbúða.
5.
Að veita íbúum sveitarfélagsins upplýsingar og aðra nauðsynlega þjónustu varðandi félagslegt húsnæði og húsaleigusamninga.
Jafnframt sér húsnæðisnefnd um önnur þau verkefni sem sveitarstjórn felur henni.
Heimilt er sveitarstjórn að fela félagsmálanefnd umsjón með útleigu leiguhúsnæðis í eigu sveitarfélags.
9. gr.
50. gr. laganna hljóðar svo:
Lánaflokkar Byggingarsjóðs verkamanna eru:
1.
lán til félagslegra kaupleiguíbúða,
2.
lán til félagslegra eignaríbúða,
3.
lán til félagslegra leiguíbúða,
4.
lán til almennra kaupleiguíbúða,
5.
lán til sveitarfélaga til byggingar félagslegra eignaríbúða á lögbýlum.
Lánin nema allt að 90% af kostnaðarverði íbúðar.
Heimilt er húsnæðismálastjórn að færa lán milli lánaflokka, sbr. 1.–4. tölul., enda sýni framkvæmdaraðili fram á nauðsyn þess vegna breyttra aðstæðna.
10. gr.
51. gr. laganna hljóðar svo:
Auk lána til íbúða skv. 50. gr. er heimilt að veita lán í neðangreindan byggingar
kostnað, enda fari samanlagður kostnaður við hann og íbúðina ekki fram úr þeim kostn
aðargrundvelli um hámarksverð á íbúðum sem húsnæðismálastjórn hefur ákveðið.
1.
Til bílskýla í nýbyggingum.
Skilyrði er að nauðsynlegt sé að bílskýli fylgi íbúð af skipulagsástæðum og að skýl
ið sé hluti húss en ekki sjálfstæð bygging.
2.
Til bílskýla eða bílskúra í notuðu íbúðarhúsnæði í sérstökum undantekningartilfell
um.
Skilyrði er að sveitarstjórn sýni fram á að annað húsnæði sé ekki fyrir hendi eða það sé sannanlega ódýrara að kaupa notað húsnæði, með bílskúr/bílskýli, en að byggja nýtt hús.
3.
Til upphitunar á gangstétt.
Auk lánveitinga skv. 1.–3. tölul. er heimilt að veita sérstakt viðbótarlán til eigenda fé
lagslegra íbúða í fjölbýlishúsi vegna meiri háttar utanhússviðhalds. Skilyrði er að lánið sé nauðsynlegt til að afstýra því að hús liggi undir skemmdum. Með endurbótum er átt við endurbyggingu eða viðamikla viðgerð á þaki, gluggum og útveggjum. Skilyrði er að kostnaður við endurbætur verði ekki greiddur úr tryggingarsjóði, sbr. 81. gr. Umsóknir skulu berast Húsnæðisstofnun áður en framkvæmdir hefjast. Lánsfjárhæð nemur aldrei hærri fjárhæð en þeim kostnaði sem Húsnæðisstofnun hefur áður samþykkt. Lánið kem
ur til greiðslu þegar Húsnæðisstofnun hefur staðfest með úttekt sinni að verkið hafi ver
ið unnið á þann veg sem fram kemur í verklýsingu. Lánið endurgreiðist að fullu með jöfnum greiðslum vaxta og afborgana að viðbættum verðbótum samkvæmt lánskjaravísi
tölu, sbr. 11. mgr. 52. gr. Lánstími er sá tími sem eftir er af lánstíma af láni til hvers og eins íbúðareiganda. Vextir þeir sömu og gilda um lán til félagslegra eignaríbúða á hverj
um tíma.
Nánar skal kveðið á um efni þessarar greinar í reglugerð.
11. gr.
52. gr. laganna breytist svo:
a.
3. mgr. hljóðar svo:
Lán til félagslegra eignaríbúða og til kaupa á kaupleiguíbúðum eru til allt að 43 ára.
b.
4. mgr. hljóðar svo:
Lán til félagslegra leiguíbúða og til kaupleiguíbúða sem eru í leigu eru til allt að 50 ára.
c.
5. mgr. hljóðar svo:
Lán til almennra kaupleiguíbúða (allt að 90%) vegna kaupa á íbúð eru til allt að 43 ára. Lán til almennra kaupleiguíbúða vegna leigu á íbúð (allt að 90%) eru til allt að 50 ára.
d.
9. mgr. hljóðar svo:
Vextir af lánum Byggingarsjóðs verkamanna, frá og með 1. júlí 1984, skulu vera breytilegir. Húsnæðismálastjórn skal við gerð fjárhagsáætlunar hvert ár gera tillög
ur til félagsmálaráðuneytis um vexti af lánum Byggingarsjóðs verkamanna. Ríkis
stjórnin tekur ákvörðun um vexti af lánum (lánaflokkum) Byggingarsjóðs verka
manna að fenginni umsögn Seðlabankans.
e.
10. mgr. hljóðar svo:
Lánin eru afborgunarlaus fyrsta árið þegar um er að ræða íbúðir sem seldar eru einstaklingum.
12. gr.
57. gr. laganna breytist svo:
a.
1. mgr. hljóðar svo:
Framkvæmdaraðilar, sem fá allt að 90% lán úr Byggingarsjóði verkamanna til al
mennra eða félagslegra kaupleiguíbúða, skulu sjá um að afla a.m.k. 10% af kostn
aðarverði eða kaupverði íbúðar.
b.
3. mgr. hljóðar svo:
Þegar um almennar kaupleiguíbúðir er að ræða er heimilt að selja einstaklingum eignarhlut, 10% eða 30%, sbr. 76. gr.
13. gr.
58. gr. laganna breytist svo:
a.
2. mgr. hljóðar svo:
Heimilt er að greiða allt að 95% af láninu á framkvæmdatímanum. Lánið kem
ur til greiðslu í samræmi við ákvæði samnings við framkvæmdaraðila, þó aldrei um
fram framkvæmdahraða né samningsbundnar greiðslur við kaup á notuðu húsnæði. Í sérstökum undantekningartilvikum er heimilt að greiða allt að 5% umfram verk
stöðu framkvæmda. Framkvæmdirnar sjálfar standa til tryggingar veittu fram
kvæmdaláni á hverjum tíma. Þó er heimilt við kaup á notuðum íbúðum að taka gilda ábyrgð sveitarfélags til tryggingar á láninu. Húsnæðismálastjórn setur nánari regl
ur um tryggingar sem framkvæmdaraðili verður að leggja fram við veitingu fram
kvæmdaláns. Framkvæmdalán skulu verðtryggð með lánskjaravísitölu. Vextir skulu vera þeir sömu og af lánum til kaupa á almennum kaupleiguíbúðum. Verðbætur og vextir teljast til byggingarkostnaðar.
b.
Á eftir 2. mgr. kemur ný málsgrein, 3. mgr., svohljóðandi:
Heimilt er húsnæðismálastjórn að telja vexti og verðbætur lána frá öðrum aðil
um en Byggingarsjóði verkamanna til byggingarkostnaðar, enda hafi lán frá þeim að
ilum verið tekin eftir að húsnæðismálastjórn heimilaði framkvæmdaraðila að hefja framkvæmdir. Ákvæði þetta tekur einungis til þess fjármagnskostnaðar sem er lægri eða sá sami og kostnaður af láni Byggingarsjóðs verkamanna.
14. gr.
63. gr. laganna hljóðar svo:
Félagslegar íbúðir skulu miðast við fjölskyldustærð, en þó aldrei vera stærri en 130 fermetrar brúttó. Húsnæðismálastjórn er þó heimilt að veita lán til stærri íbúða ef sýnt er fram á að notað húsnæði sé sannanlega ódýrari kostur en nýtt húsnæði eða aðstæður eru með þeim hætti í sveitarfélaginu að annað húsnæði er ekki fyrir hendi.
15. gr.
64. gr. laganna hljóðar svo:
Réttur til að festa kaup á félagslegri eignaríbúð eða félagslegri kaupleiguíbúð er bund
inn við þá sem uppfylla eftirfarandi skilyrði:
a.
Eiga ekki nettó eign yfir ákveðnu marki sem ákvarðað skal í reglugerð.
b.
Hafa haft meðaltekjur síðustu þrjú árin áður en úthlutun fer fram sem fari ekki yfir ákveðna fjárhæð sem ákveðin skal í reglugerð. Með meðaltekjum er átt við heild
artekjur umsækjanda, maka hans og barna 20 ára og eldri. Tekjumörk skulu ákvörð
uð árlega með reglugerð að fengnum upplýsingum frá Þjóðhagsstofnun um breyt
ingar á atvinnutekjum milli ára.
c.
Sýna fram á greiðslugetu sem metin er hjá húsnæðisnefnd eða öðrum aðila sem hún vísar til. Komi upp ágreiningur má vísa honum til húsnæðismálastjórnar. Nánar skal kveðið á um mat á greiðslugetu í reglugerð.
Auk áðurgreindra skilyrða er sveitarstjórn heimilt að gera kröfu til þess að umsækj
andi eigi lögheimili í sveitarfélaginu þegar íbúðir á vegum hennar eru auglýstar.
Heimilt er Húsnæðisstofnun að víkja frá ákvæðum a-liðar um eignir þegar um er að ræða umsækjendur sem búa við ófullnægjandi húsnæðisaðstöðu. Enn fremur er Húsnæð
isstofnun heimilt að víkja frá a- og b-liðum, um eignir og tekjur, þegar umsækjendur hafa orðið fyrir meiri háttar röskun á högum og hafa vegna atvinnuleysis, veikinda, fráfalls maka eða af öðrum ástæðum lækkað svo í tekjum að þeir geta ekki haldið íbúðum sín
um. Umsóknum um lán samkvæmt þessari málsgrein skal fylgja umsögn félagsmála
nefndar í hverju sveitarfélagi.
Heimilt er Húsnæðisstofnun að víkja frá ákvæði c-liðar um greiðslugetu enda komi um það rökstudd beiðni frá framkvæmdaraðila.
Hafi úthlutun á íbúð átt sér stað til einstaklinga sem ekki uppfylltu skilyrði um eign
ir eða tekjur, sbr. a- eða b-lið, og ekki hafi verið veittar undanþágur samkvæmt þessari grein, skal húsnæðismálastjórn breyta vöxtum af lánum viðkomandi einstaklinga þannig að þeir verði hinir sömu og af lánum til kaupa á almennum kaupleiguíbúðum.
16. gr.
65. gr. laganna hljóðar svo:
Rétt til félagslegra leiguíbúða á vegum sveitarfélaga eða félagasamtaka eiga þeir sem búa við erfiðar aðstæður, enda séu eignir og tekjur innan eigna- og tekjumarka, sbr. a- og b-liði 1. mgr. 64. gr.
Sömu skilyrði gilda um leigu í félagslegri kaupleiguíbúð.
17. gr.
66. gr. laganna hljóðar svo:
Kaup á almennri kaupleiguíbúð með 90% láni eru bundin skilyrði um eignamörk sem ákveðin skulu í reglugerð.
Kaupandi skal sýna fram á greiðslugetu sem nánar skal kveðið á um í reglugerð. Heimilt er Húsnæðisstofnun að víkja frá reglum um greiðslugetu, enda komi um það rök
studd beiðni frá framkvæmdaraðila.
Séu eignir kaupanda yfir gildandi eignamörkum á hann rétt á allt að 70% láni.
Að öðru leyti setur framkvæmdaraðili sérstakar úthlutunarreglur. Í reglunum komi fram að tekið sé tillit til húsnæðisaðstæðna og fjölskyldustærðar umsækjanda. Reglurn
ar skulu birtar á opinberum vettvangi.
Úthluti húsnæðisnefnd íbúð með 90% láni til einstaklinga sem áttu eignir yfir eigna
mörkum, sbr. 1. mgr., skal húsnæðismálastjórn lækka lánshlutfallið úr 90% í 70%.
18. gr.
67. gr. laganna hljóðar svo:
Félagasamtök og fyrirtæki úthluta íbúðum á sínum vegum. Úthlutun skal staðfest af Húsnæðisstofnun ríkisins, þó ekki þegar félagslegar leiguíbúðir á vegum félagasamtaka eiga í hlut.
Um úthlutun húsnæðisnefndar á íbúðum vísast til 3. tölul. 45. gr.
19. gr.
70. gr. laganna breytist svo:
a.
Í stað orðanna „til almennra kaupleiguíbúða“ í 3. mgr. kemur: lán til kaupa á al
mennum kaupleiguíbúðum.
b.
Á eftir 3. mgr. kemur ný málsgrein, 4. mgr., svohljóðandi:
Réttur kaupanda sem stofnast við kaupsamning á félagslegri eignaríbúð er per
sónulegur réttur. Hann er ekki framseljanlegur og erfist ekki. Þó getur framkvæmd
araðili heimilað nafnaskipti á íbúð í sérstökum tilfellum, svo sem við hjónaskilnað eða kaupmála milli hjóna.
c.
Í stað „1.–3. mgr.“ í 4. mgr. (verður 5. mgr.) kemur: 1.–4. mgr.
20. gr.
6. mgr. 73. gr. laganna hljóðar svo:
Að öðru leyti gilda lög um húsaleigusamninga eftir því sem við á, m.a. um heimild framkvæmdaraðila til að rifta samningi ef íbúð er framleigð án heimildar.
21. gr.
74. gr. laganna hljóðar svo:
Ákveði umsækjandi að kaupa kaupleiguíbúð eða leigutaki að neyta kaupréttar síns inn
an tilskilins frests, sbr. 73. gr., skal gerður kaupsamningur milli aðila.
Sé íbúð keypt í upphafi er kaupverð íbúðar kostnaðarverð hennar sem Húsnæðisstofn
un hefur staðfest með úttekt sinni. Ef leigutaki neytir kaupréttar er kaupverð íbúðar sölu
verð hennar skv. 3. mgr. 88. gr.
Sé framlag kaupanda 10%, og framkvæmdaraðili veitir honum lán til allt að 15 ára, er heimilt, þrátt fyrir ákvæði 71. gr., að setja íbúðina til tryggingar því láni með veð
rétti næst á eftir láni Byggingarsjóðs verkamanna.
22. gr.
75. gr. laganna hljóðar svo:
Þegar kaupandi hefur undirritað veðskuldabréf til Byggingarsjóðs verkamanna og stað
ið í skilum með útborgun og aðrar greiðslur sem honum ber að inna af hendi skal hann fá afsal í hendur. Í afsali skal tekið fram að íbúðin sé háð ákvæðum laga þessara eins og þau verða á hverjum tíma.
Um réttarstöðu kaupanda gilda að öðru leyti ákvæði 68.–71. gr. laga þessara eftir því sem við á.
23. gr.
76. gr. laganna breytist svo:
a.
2. mgr. hljóðar svo:
Heimilt er að selja eignarhlut, 10% eða 30% af kostnaðarverði almennra kaup
leiguíbúða. Skilyrði fyrir kaupum á 10% eignarhlut er að nettóeign sé innan ákveð
inna marka sem ákveðin skulu með reglugerð. Hafi húsnæðisnefnd úthlutað íbúð með 10% eignarhlut, án þess að skilyrða um eignamörk hafi verið gætt, skal húsnæðis
málastjórn lækka lánshlutfallið úr 90% í 70% (30% eignarhlutur).
b.
Í stað 5.–7. mgr. koma 5.–9. mgr., svohljóðandi:
Réttur leigutaka til íbúðar samkvæmt þessari grein er persónulegur, þ.e. er ekki framseljanlegur og erfist ekki. Framkvæmdaraðili getur þó heimilað að réttur til af
nota af íbúð með eignarhlut færist yfir til maka við andlát leigutaka, hjónaskilnað, kaupmála milli hjóna eða setu í óskiptu búi.
Hætti leigutaki afnotum af íbúð skal eignarhluturinn endurgreiddur með fullum verðbótum samkvæmt lánskjaravísitölu, án vaxta.
Þegar í hlut eiga íbúðir, sem byggðar voru fyrir gildistöku laga nr. 70/1990, er húsnæðismálastjórn heimilt við endurúthlutun að verða við rökstuddri ósk fram
kvæmdaraðila um hækkun á upphaflegu láni í 90% lán, framreiknað með lánskjara
vísitölu, miðað við samþykktan byggingarkostnað. Lánskjör eru þau sömu og á áhvílandi láni að teknu tilliti til þess lánstíma sem liðinn er. Sama gildir sé um að ræða íbúðir sem látnar hafa verið í té með 30% eignarhlut. Heimild til hækkunar á láni samkvæmt þessu ákvæði á einungis við ef framkvæmdaraðili sýnir fram á að íbúð verði ekki endurúthlutað með upphaflegu láni þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir.
Um leigufjárhæð gildir ákvæði 73. gr.
Um heimild framkvæmdaraðila til að rifta leigusamningi, ef íbúð er framleigð í heimildarleysi, gilda ákvæði laga um húsaleigusamninga.
24. gr.
Á eftir 3. mgr. 78. gr. laganna kemur ný málsgrein, 4. mgr., svohljóðandi:
Eigi skal greiða stimpilgjald af afsali vegna kaupa framkvæmdaraðila á íbúð á al
mennum markaði, enda sé íbúð keypt í því skyni að verða félagsleg íbúð, sbr. 1. mgr. 54. gr., og kaupsamningi fylgi staðfesting Húsnæðisstofnunar þess efnis.
25. gr.
79. gr. laganna hljóðar svo:
Byggingarsjóður verkamanna skal að liðnum sex árum frá undirritun kaupsamnings um félagslega íbúð kanna hvort kaupandi uppfylli þá enn skilyrði b-liðar 1. mgr. 64. gr. um tekjur. Upp frá því skal slík könnun gerð á þriggja ára fresti. Uppfylli kaupandi ekki lengur þessi skilyrði skal breyta vöxtum af láni hans þannig að þeir verði hinir sömu og af lánum til kaupa á almennum kaupleiguíbúðum.
Sýni íbúðareigandi fram á að tekjur hans hafi lækkað svo að þær falli á ný undir tekju
mörk, sbr. b-lið 1. mgr. 64. gr., getur hann sótt um breytingu á vöxtum. Verði af breyt
ingu á vöxtum skal taka slíkt mál til nýrrar athugunar að þremur árum liðnum, sbr. 1. mgr.
Ákvæði þetta á við um allt félagslegt húsnæði þar sem lánveitingar Byggingarsjóðs verkamanna voru ekki ákveðnar með föstum vöxtum.
Skattstjórum er skylt að láta Húsnæðisstofnun í té upplýsingar sem nauðsynlegar eru við framkvæmd vaxtabreytingar samkvæmt þessari grein.
26. gr.
Í stað 82.–92. gr. laganna (og í stað VI. kafla) koma tveir nýir undirkaflar með 12 nýjum greinum. Fyrirsögn undirkaflanna verður:
Kaupskylda og forkaupsréttur (82.– 86. gr.) og
Endursala (87.–93. gr.). Töluröð annarra kafla og annarra greina laganna breytist samkvæmt því.
Kaupskylda og forkaupsréttur.
a. (82. gr.)
Almenn ákvæði.
Þegar íbúðir, sem forkaupsréttur er á, eru til sölu skal eigandi senda tilkynningu þess efnis til viðkomandi aðila. Sveitarstjórn, eða annar framkvæmdaraðili, skal tilkynna eig
anda afstöðu sína skriflega innan 30 daga. Berist tilkynning ekki innan þess tíma telst for
kaupsrétti hafnað.
Hafni framkvæmdaraðili forkaupsrétti á félagslegri eignaríbúð eða kaupleiguíbúð, eða hafi íbúð verið í eigu sama eiganda í 30 ár frá útgáfu afsals, er eiganda heimilt að selja íbúðina á almennum markaði, enda greiði hann upp skuld við framkvæmdaraðila og Byggingarsjóð verkamanna. Framkvæmdaraðili skal þá gefa út yfirlýsingu um að niður séu fallnar kvaðir sem verið hafa á íbúðinni um forkaupsrétt og takmarkanir á ráðstöf
unarrétti. Skal yfirlýsingunni þinglýst. Ákvæði þetta á þó ekki við um íbúðir sem byggð
ar voru til útrýmingar á heilsuspillandi húsnæði fyrir gildistöku laga nr. 51/1980, en sveit
arstjórn getur samþykkt að gefa út kvaðalaust afsal fyrir þeim íbúðum áður en 30 ára eignarhaldstími er liðinn.
Um bílskúra og bílgeymslur skal fara sem um hluta úr íbúð hvað varðar forkaupsrétt og kaupskyldu.
Þegar íbúð, sem byggð var fyrir gildistöku laga nr. 70/1990, hefur verið endurseld og úthlutað á nýjan leik eftir gildistöku laga nr. 70/1990 gildir ákvæði 83. gr. um kaup
skyldu framkvæmdaraðila.
b. (83. gr.)
Íbúðir byggðar frá og með gildistöku laga nr. 70/1990.
Framkvæmdaraðili hefur kaupskyldu á öllum félagslegum eignaríbúðum og félags
legum kaupleiguíbúðum fyrstu 10 árin frá afhendingu íbúðar en fimm ár á almennum kaupleiguíbúðum. Eftir þann tíma hefur framkvæmdaraðili forkaupsrétt á eignaríbúðum og kaupleiguíbúðum sem boðnar eru til sölu.
Ákvæði þessarar greinar um kaupskyldu eiga ekki við um lögbýli, sbr. 58. gr. a.
c. (84. gr.)
Íbúðir byggðar samkvæmt lögum nr. 51/1980 til gildistöku laga nr. 70/1990.
Sveitarstjórn hefur kaupskyldu fyrstu 15 árin frá afhendingu íbúðar en fimm ár á al
mennum kaupleiguíbúðum. Eftir þann tíma á sveitarstjórn forkaupsrétt á þeim íbúðum sem boðnar hafa verið til sölu.
d. (85. gr.)
Íbúðir byggðar fyrir gildistöku laga nr. 51/1980.
Sveitarstjórn hefur forkaupsrétt á íbúðum sem byggðar voru fyrir gildistöku laga nr. 51/1980.
Þær íbúðir sem undir grein þessa falla eru:
1.
Íbúðir í verkamannabústöðum byggðar í tíð laga fyrir gildistöku laga nr. 51/1980.
2.
Íbúðir byggðar af framkvæmdanefnd byggingaráætlunar samkvæmt lögum nr. 97/1965.
3.
Leigu- og söluíbúðir samkvæmt lögum nr. 58/1973 og lögum nr. 38/1976.
4.
Íbúðir sem byggðar voru til útrýmingar á heilsuspillandi húsnæði fyrir gildistöku laga nr. 51/1980, enda hafi ríki og sveitarfélög lánað til kaupa þeirra íbúða og þau lán verið til 40 ára eða lengri tíma.
e. (86. gr.)
Nauðungaruppboð.
Nú er félagsleg eignaríbúð, félagsleg eða almenn kaupleiguíbúð, sbr. 36. gr., sem sveitarstjórn hefur ráðstafað til einstaklings, íbúð byggð af framkvæmdanefnd bygging
aráætlunar samkvæmt lögum nr. 97/1965, leigu- og söluíbúð samkvæmt lögum nr. 58/1973 eða lögum nr. 38/1976, seld á nauðungarsölu og hefur sveitarstjórn þá kaup
skyldu á íbúðinni. Sama gildir um íbúð samkvæmt eldri lögum um verkamannabústaði sem ráðstafað var til einstaklings. Undanþegnar ákvæðum þessarar greinar eru félags
legar eignaríbúðir á lögbýlum, sbr. 58. gr. a.
Kaupverð skal vera söluverð íbúðar skv. 88. gr. þegar í hlut á íbúð, byggð eða keypt eftir gildistöku laga nr. 51/1980. Ef um er að ræða íbúð sem byggð var eða keypt fyrir gildistöku laga nr. 51/1980 verður kaupverð eignarhlutur seljanda skv. 89. gr. að við
bættum uppfærðum eftirstöðvum áhvílandi lána Byggingarsjóðs ríkisins og verkamanna sem veitt voru til kaupa á viðkomandi eign.
Endursala.
f. (87. gr.)
Almenn ákvæði.
Sveitarfélag, eða annar framkvæmdaraðili, skal annast útreikning á söluverði félags
legra íbúða þar sem kaupskyldu eða forkaupsréttar er neytt. Húsnæðisstofnun ríkisins skal staðfesta útreikninginn.
Eigandi félagslegrar íbúðar, sem hyggst selja íbúð sína, skal tilkynna það húsnæðis
nefnd (sveitarstjórn) eða öðrum framkvæmdaraðila. Framkvæmdaraðili kaupir inn íbúð
ina og selur að nýju samkvæmt ákvæðum þessara laga.
Húsnæðisnefnd skal í umboði sveitarstjórnar annast kaup og endursölu félagslegra íbúða á vegum sveitarfélaga sem eru í eigu einstaklinga ef sveitarstjórn neytir forkaups
réttar eða hefur kaupskyldu á hlutaðeigandi íbúð. Aðrir framkvæmdaraðilar sjá með sama hætti um að leysa inn og endurselja íbúðir á sínum vegum.
Í sérstökum tilvikum geta húsnæðisnefndir óskað eftir því við húsnæðismálastjórn að fá heimild til að samræma söluverð sambærilegra íbúða þegar verð þeirra er mishátt, svo sem vegna vísitölubreytinga á byggingartíma, mismunandi lánskjara og kostnaðar við við
gerðir og endurbætur.
Heimilt er framkvæmdaraðila að krefjast staðfestingargjalds við úthlutun endursölu
íbúðar.
Sveitarstjórn og félagasamtök geta sótt um sérstakt lán til Byggingarsjóðs verka
manna, til þriggja mánaða, til að kaupa inn íbúðir sem sveitarfélag hefur kaupskyldu eða forkaupsrétt á. Þetta á við í sérstökum tilvikum þegar kaupandi að félagslegri íbúð er ekki til staðar og framkvæmdaraðili hefur ekki bolmagn til að festa kaup á íbúðinni. Heim
ilt er í vissum tilvikum að lána til sex mánaða. Hafi íbúð enn ekki selst eftir sex mán
uði gilda ákvæði 92. gr. Lánið skal tryggt með vísitölu lánskjara. Vextir þeir sömu og af langtímláni sem hvílir á hlutaðeigandi íbúð.
g. (88. gr.)
Íbúðir byggðar eftir gildistöku laga nr. 51/1980.
Um greiðslu til seljanda fer með eftirfarandi hætti: Við kaup á íbúðinni skal selj
andi fá endurgreitt það fjármagn sem hann lagði fram við kaup íbúðarinnar og þær af
borganir sem hann hefur greitt af láni Byggingarsjóðs verkamanna frá því kaupsamn
ingur var gerður. Við greiðslur þessar bætast verðbætur samkvæmt vísitölu lánskjara frá greiðsludegi til söludags. Einnig skal seljandi íbúðarinnar fá endurgreiddar þær endur
bætur sem hann hefur gert á fasteigninni að mati húsnæðisnefndar byggðu á reglum hús
næðismálastjórnar um mat á verðgildi endurbóta og viðhalds. Til frádráttar greiðslu til seljanda kemur fyrning, vanræksla á viðhaldi, lausaskuldir og ógreidd gjöld. Fyrning reiknast 1% af framreiknuðu verði íbúða. Vanræksla á viðhaldi er metin af húsnæðis
nefnd í samræmi við reglur húsnæðismálastjórnar um mat á verðgildi endurbóta og við
halds.
Seljandi íbúðar á rétt á fullnaðargreiðslu samkvæmt grein þessari innan átta vikna frá söludegi íbúðar. Með söludegi er átt við þann dag þegar úttekt á eigninni hefur farið fram og útreikningur á eignarhluta seljanda liggur fyrir. Skal þetta gert innan 30 daga frá því seljandi lagði fram skriflega beiðni um innlausn.
Um útreikning á söluverði fer með eftirfarandi hætti: Framreikna skal upphaflegt kostnaðarverð íbúðarinnar eða síðasta söluverð samkvæmt vísitölu lánskjara frá gerð kaupsamnings til söludags. Við framreiknað verð má bæta kostnaðarverði endurbóta að mati húsnæðisnefndar byggðu á reglum húsnæðismálastjórnar um mat á verðgildi end
urbóta og viðhalds. Um fyrningu vísast til 1. mgr.
Kaupanda íbúðarinnar skal veitt nýtt lán sem nemur allt að 90% af endursöluverði íbúðarinnar. Heildarlán má þó ekki nema hærri fjárhæð en 90% af kostnaðargrundvelli sem húsnæðismálastjórn hefur samþykkt.
h. (89. gr.)
Íbúðir byggðar fyrir gildistöku laga nr. 51/1980.
Um greiðslu til seljanda fer með eftirfarandi hætti: Seljandi skal fá endurgreidda þá fjárhæð sem hann greiddi af kaupverði íbúðarinnar þegar hann festi kaup á íbúðinni, með 1% vöxtum og verðbótum. Að auki skal hann fá greiddan eftir því sem við á
1
/
26
,
1
/
33
eða
1
/
42
hluta upphaflegra lána fyrir hvert ár sem hann hefur átt íbúðina, einnig með vöxtum og verðbótum. Verðbætur skal greiða miðað við lánskjaravísitölu, en heimilt er að miða við byggingarvísitölu ef lánskjaravísitala liggur ekki fyrir. Til frádráttar greiðslu til selj
anda kemur fyrning, vanræksla á viðhaldi, lausaskuldir og ógreidd gjöld. Fyrning er 0,5% fyrir hvert ár eignarhaldstíma. Vanræksla á viðhaldi er metin af húsnæðisnefnd í sam
ræmi við reglur húsnæðismálastjórnar um mat á verðgildi endurbóta og viðhalds. Selj
andi skal þó ekki fá lægri greiðslu en hann hefði fengið samkvæmt áðurgildandi regl
um um 4% aukaverðbætur fyrir hvert ár eignarhaldstíma ásamt reglum um 1,0% árlega fyrningu. Þessar aukaverðbætur reiknast þó ekki á eignarhaldstímann eftir 1. júlí 1984.
Húsnæðisnefnd skal greiða seljanda andvirði endurbóta á íbúðinni að mati húsnæð
isnefndar byggðu á reglum húsnæðismálastjórnar um mat á verðgildi endurbóta og við
halds.
Seljandi íbúðar á rétt á fullnaðargreiðslu skv. 2. mgr. 88. gr.
Um útreikning á söluverði fer með eftirtöldum hætti: Framreikna skal upphaflegt kostnaðarverð íbúðar eða síðasta söluverð samkvæmt lánskjaravísitölu, en heimilt er að miða við byggingarvísitölu ef lánskjaravísitala liggur ekki fyrir, frá þeim tíma er kaup
samningur var gerður til söludags. Við framreiknað verð má bæta kostnaðarverði end
urbóta að mati húsnæðisnefndar byggðu á reglum húsnæðismálastjórnar um mat á verð
gildi endurbóta og viðhalds. Draga skal frá 0,5% –1% fyrningu fyrir hvert ár eftir því sem við á, sbr. 1. mgr. um útreikning á greiðslu til seljanda.
Kaupanda íbúðarinnar skal veitt nýtt lán sem nemur allt að 90% af endursöluverði íbúðarinnar. Heildarlán má þó ekki nema hærri fjárhæð en 90% af kostnaðargrundvelli sem húsnæðismálastjórn hefur samþykkt.
Hagnaður, sem verða kann af sölu eldri íbúða í verkamannabústöðum, skal renna til Byggingarsjóðs verkamanna, enda verði sveitarstjórn þá ekki skylt að greiða 10% af við
bótarláni til Byggingarsjóðs verkamanna. Heimilt er húsnæðismálastjórn að nota hluta hagnaðar, sem myndast við sölu, til þess að greiða kostnað við eigendaskipti íbúðar eða leggja ákveðinn hundraðshluta á söluverð íbúðar til þess að mæta slíkum kostnaði.
Þegar íbúð hefur verið endurseld samkvæmt þessari grein og nýtt lán veitt kaupanda hennar úr Byggingarsjóði verkamanna gilda ákvæði 88. gr. um verðlagningu hennar ef hún er keypt inn öðru sinni.
Þær íbúðir sem undir grein þessa falla eru:
1.
Íbúðir í verkamannabústöðum byggðar í tíð laga fyrir gildistöku laga nr. 51/1980.
2.
Íbúðir byggðar af framkvæmdanefnd byggingaráætlunar samkvæmt lögum nr. 97/1965.
3.
Leigu- og söluíbúðir samkvæmt lögum nr. 58/1973 og lögum nr. 38/1976.
4.
Íbúðir sem byggðar voru til útrýmingar á heilsuspillandi húsnæði fyrir gildistöku laga nr. 51/1980, enda hafi ríki og sveitarfélög lánað til kaupa þeirra íbúða og þau lán verið til 40 ára eða lengri tíma.
i. (90. gr.)
Íbúðir á vegum Byggingarfélags verkamanna.
Nú innleysir sveitarfélag íbúð sem er þinglýst eign Byggingarfélags verkamanna og skal þá stjórn hlutaðeigandi byggingarfélags eða sveitarstjórn, hafi hún tekið við hlut
verki þess, leysa íbúðina úr veðböndum, enda verði eftirstöðvar áhvílandi láns úr Bygg
ingarsjóði verkamanna greiddar upp. Við sölu slíkrar íbúðar er heimilt að veita nýtt lán til kaupanda hennar skv. 88. gr. og skulu félagsmenn í hlutaðeigandi byggingarfélagi að öðru jöfnu ganga fyrir um kaup hennar.
Heimilt er félagsmönnum í Byggingarfélagi verkamanna, sem annast sameiginlegt við
hald á íbúðum félagsmanna, að stofna húsfélög í samræmi við ákvæði laga um fjölbýl
ishús þannig að húsfélögin taki sameiginlegt viðhald í sínar hendur. Félagsmálaráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd þessarar greinar.
j. (91. gr.)
Úrlausn ágreiningsmála við endursölu.
Húsnæðismálastjórn skal úrskurða um þann ágreining milli seljanda íbúðar og fram
kvæmdaraðila sem til hennar er vísað og varðar útreikning á greiðslu til seljanda og ákvarðanir um endursölu íbúðar skv. 88. og 89. gr.
Sama á við um ágreining milli kaupanda og framkvæmdaraðila um verðlagningu íbúða við innlausn hennar.
k. (92. gr.)
Sérstök úrræði ef íbúðir, sem koma til endursölu, standa auðar.
Komi í ljós, eftir að framkvæmdaraðili hefur keypt inn íbúð samkvæmt kaupskyldu eða forkaupsrétti, að íbúð er óseljanleg og ekki hefur tekist að leigja hana, sbr. 44. gr., og svo hefur verið ástatt í a.m.k. sex mánuði, er húsnæðismálastjórn heimilt að veita framkvæmdaraðila lán er nemur söluverði íbúða skv. 88. eða 89. gr. Lánskjör eru þau sömu og gilda um lán til leiguíbúða og miðast lánveiting við innlausnardag. Verði íbúð seld eða leigð skal lánið gjaldfellt og veitt nýtt lán skv. 50. gr. eftir því sem við á.
l. (93. gr.)
Komi í ljós í sérstökum tilvikum við endursölu íbúða á vegum sveitarfélags eða fé
lagasamtaka að íbúð er óseljanleg sem félagsleg íbúð og hentar ekki sem félagsleg íbúð er húsnæðismálastjórn heimilt að verða við rökstuddri ósk framkvæmdaraðila um að selja íbúðina á almennum markaði. Ákvæði þetta á við um allar félagslegar íbúðir, óháð því á hvaða tíma þær voru byggðar og óháð því hvort um kaupskyldu eða forkaupsrétt hafi verið að ræða. Við sölu skal framkvæmdaraðili greiða upp lán og vanskil Byggingar
sjóðs verkamanna eða Byggingarsjóðs ríkisins. Hagnaður, sem kann að verða við sölu, skal renna til Byggingarsjóðs verkamanna.
27. gr.
6. málsl. 1. mgr. 110. gr. (verður 111. gr.) laganna hljóðar svo: Takist hvorugt inn
an sex mánaða er húsnæðissamvinnufélaginu heimilt að fresta endurgreiðslu á andvirði búseturéttar (eignarhlutar) í allt að sex mánuði frá lokum uppsagnarfrests og skal fulln
aðargreiðsla til seljanda búseturéttar eiga sér stað í síðasta lagi innan tólf mánaða frá upppsögn búsetusamnings. Um endurgreiðslu búseturéttar fer að öðru leyti eftir 76. gr. um endurgreiðslu á eignarhlut leigutaka.
28. gr.
3. mgr. 115. gr. (verður 116. gr.) laganna hljóðar svo:
Húsnæðissamvinnufélög skulu láta Húsnæðisstofnun ríkisins í té bókhaldsgögn, árs
skýrslu og upplýsingar um framkvæmdir og húsbyggingar óski Húsnæðisstofnun eftir því.
29. gr.
Við lögin bætist ákvæði til bráðabirgða, VIII, svohljóðandi:
Við gildistöku laga þessara skulu sveitarstjórnir kjósa húsnæðisnefndir, sbr. 39. gr. Kosningum skal lokið innan tveggja mánaða.
30. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er samið af nefnd er skipuð var af félagsmálaráðherra þann 11. októ
ber 1993. Samkvæmt skipunarbréfinu var nefndinni ætlað að undirbúa frumvarp á grund
velli skýrslu félagsmálaráðuneytisins frá maí 1993 um félagslegar íbúðir. Í nefndina voru skipuð: Einar K. Guðfinnsson alþingismaður, Jóna Ósk Guðjónsdóttir, forstöðumaður hús
næðisnefndar Hafnarfjarðar, Sveinn H. Ragnarsson félagsmálastjóri, Hilmar Þórisson að
stoðarframkvæmdastjóri og Ingi Valur Jóhannsson deildarstjóri sem skipaður var for
maður nefndarinnar. Með nefndinni störfuðu Gísli Gíslason deildarstjóri og Þorgerður Benediktsdóttir deildarstjóri. Fundarritari var Elín S. Jónsdóttir deildarsérfræðingur.
Þegar lög nr. 70/1990 tóku gildi 1. júní 1990 voru gerðar umtalsverðar breytingar á lagaákvæðum um félagslegar íbúðir. Helstu breytingar voru: Húsnæðisnefndir tóku við af stjórnum verkamannabústaða, en með því var stigið stórt skref í þá átt að færa mála
flokkinn nær sveitarstjórnum en áður var. Sett voru skýr markmið um jöfnuð, öryggi og val. Jöfn áhersla var lögð á eignar- og leiguíbúðir og fólki tryggðir valkostir. Aukin áhersla á leiguíbúðir kom m.a. fram í lengri lánstíma en áður var (50 ár). Lánshlutfall hækkað úr 85% í 90%. Lögfest voru þau nýmæli að sú aðstoð, sem felst í félagslegum íbúðum, miðaðist við aðstæður fólks hverju sinni en væri ekki ákveðin í eitt skipti fyr
ir öll. Tekið var upp greiðslumat. Lán til almennra kaupleiguíbúða voru felld undir Bygg
ingarsjóð verkamanna.
Í febrúar 1992 skipaði félagsmálaráðherra nefnd til að meta reynsluna af framkvæmd laga nr. 70/1990 og koma með tillögur til úrbóta ef nauðsyn krefði. Í þessu skyni hélt sú nefnd fundi með 27 húsnæðisnefndum víðs vegar um landið, auk þess sem hún leitaði eft
ir skriflegum upplýsingum hjá öllum sveitarfélögum. Jafnframt leitaði nefndin til félaga
samtaka, þar á meðal húsnæðissamvinnufélaga, um reynslu þeirra af lögunum. Afrakst
ur þeirrar vinnu birtist í skýrslu nefndarinnar frá maímánuði 1993 sem frumvarp þetta er að miklu leyti byggt á. Niðurstaða skýrslunnar er í grófum dráttum sú að lögin hefðu reynst vel. Engu að síður var bent á mörg atriði sem betur mættu fara í lögum. Þar risu eftirfarandi atriði hæst: Sveitarfélögunum yrði falin meiri ábyrgð. Einfalda mætti lána
fyrirkomulagið. Auka þyrfti sveigjanleika „kerfisins“ vegna mismunandi aðstæðna í sveit
arfélögum. Létta þyrfti greiðslubyrði af lánum til almennra kaupleiguíbúða. Þau félaga
samtök, sem svöruðu málaleitan nefndarinnar, gerðu ekki athugasemdir við lögin að hús
næðissamvinnufélögum undanskildum. Þau bentu einkum á að möguleiki þeirra á lán
um ætti að vera sá sami og hjá sveitarfélögum. Lögin ættu að endurspegla jafnræði milli sveitarfélaga og húsnæðissamvinnufélaga hvað félagslegt húsnæði varðar. — Skýrslan var send öllum sveitarstjórnum. Einnig var hún send til umsagnar Sambands ísl. sveitarfé
laga, BSRB, ASÍ og samtakanna „Þak yfir höfuðið“, en það eru samtök allmargra fé
lagasamtaka, þ.e. Búseta, samtaka fatlaðra, aldraðra, námsmanna og leigjenda. Auk þess var skýrslan tekin til umfjöllunar á ráðstefnu Landssambands húsnæðisnefnda í byrjun október 1993. Þegar hafa verið lögfest tvö þeirra atriða sem fram komu í áðurnefndri skýrslu að væri ábótavant, sbr. lög nr. 12/1994. Heimilaður var sérstakur lánaflokkur vegna íbúða á lögbýlum og létt var á greiðslubyrði lána til almennra kaupleiguíbúða.
Nefnd sú, sem samdi frumvarp þetta, fékk á sinn fund Ríkharð Steinbergsson, fram
kvæmdastjóra húsnæðisnefndar Reykjavíkur, ásamt þremur fulltrúum húsnæðisnefndar, Leifi Guðjónssyni, Kristjáni Thorlacius og Hilmari Guðlaugssyni; enn fremur fulltrúa frá samtökunum „Þak yfir höfuðið“, Reyni Ingibjartsson, Kristínu Jónsdóttur og Bjarna Ing
ólfsson. Auk þess kom á fund nefndarinnar Birgir Valdimarsson starfsmaður húsnæðis
nefndar Ísafjarðar.
Í frumvarpi þessu eru þær mikilvægu ábendingar, sem komu fram á fundum fyrr
greindrar nefndar með húsnæðisnefndum og birtust í skýrslu ráðuneytisins frá maí 1993, hafðar að leiðarljósi. Lögð er áhersla á hve sveitarfélög gegna þýðingarmiklu hlutverki, ekki síst á samdráttartímum, að sjá til þess að þeir sem búa við lakast húsnæði fái úr
lausn sinna mála. Jafnframt er mikilvægt að ekki verði gerð kollsteypa innan þessa kerf
is, enda örar breytingar óheppilegar fyrir þá sem þjónustunnar njóta. Áhersla er lögð á að haldið verði áfram á þeirri braut sem mörkuð var með lögunum nr. 70/1990, en ábyrgð sveitarfélaga aukin og skerpt og kerfið gert sveigjanlegra, auk þess sem leitast er við að sníða helstu agnúa af lögunum sem reynslan hefur leitt í ljós.
Helstu nýmæli frumvarpsins eru:
Aukin ábyrgð sveitarfélaga.
1. Ný skipan húsnæðisnefnda er lögð til í beinum tengslum við aukna ábyrgð sveit
arfélaga á félagslegum íbúðum.
Það var með lögum nr. 70/1990 sem þáttaskil áttu sér stað hvað varðar áhrif verka
lýðshreyfingarinnar á félagslegar íbúðir þegar stjórnir verkamannabústaða voru lagðar nið
ur, en við tóku húsnæðisnefndir sveitarfélaga. Áfram héldu þó fulltrúar verkalýðshreyf
ingar setu í nefndinni, en í minni hluta í stað meiri hluta í stjórnum verkamannabústaða.
Óþarft er að rekja hér langa og merka sögu um áhrif verkalýðshreyfingarinnar á upp
byggingu verkamannabústaða í landinu. Aðalatriðið hér er að málaflokkurinn hefur nú í seinni tíð verið að færast til sveitarfélaga eins og lög nr. 70/1990 bera gleggst merki. Hér er einungis lagt til að framhald verði þar á í samræmi við það grundvallaratriði þessa frumvarps að ábyrgð sveitarfélaga verði enn aukin.
Með frumvarpi þessu er því lagt til að húsnæðisnefndir verði kjörnar af sveitarstjórn með sama hætti og aðrar nefndir samkvæmt sveitarstjórnarlögum. Segja má að það skref hafi verið stigið til hálfs með lögunum nr. 70/1990 eins og áður var vikið að. Í samræmi við áherslu stjórnvalda undanfarin ár á það að færa aukin verkefni og ábyrgð til sveit
arstjórna telur nefnd sú sem samdi frumvarp þetta að nú sé tímabært að stíga skrefið til fulls. Ábyrgðin er hér lykilatriði. Fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar í húsnæðisnefnd bera ekki ábyrgð gagnvart sveitarstjórn. Það þykir ekki fara vel saman að auka ábyrgð sveit
arstjórna á málaflokknum nema sveitarstjórn sé um leið fært forræði hans með því að kjósa í húsnæðisnefnd með sama hætti og aðrar nefndir samkvæmt sveitarstjórnarlög
um. Hér er því einungis verið að fylgja þeirri þróun sem átt hefur sér stað að undan
förnu um aukna ábyrgð sveitarstjórna á mörgum sviðum, en engan veginn verið að draga úr gildi þess að í húsnæðisnefnd sitji fulltrúar frá verkalýðsfélögum. Gert er ráð fyrir því að reyndin verði víða sú að við kosningu sveitarstjórna í húsnæðisnefnd verði fulltrúar verkalýðsfélaga meðal annarra fulltrúa sveitarstjórnar, en þá í húsnæðisnefnd sem sveit
arstjórn hefur forræði yfir.
2. Húsnæðisnefndum verði falið að taka endanlega ákvörðun um úthlutun íbúða til ein
staklinga. Þegar nefnd sú sem gerði úttektina á reynslunni af lögum um félagslegar íbúð
ir ferðaðist um landið bentu margir á að miðað við önnur ábyrgðarmikil verkefni sveit
arstjórna skyti skökku við að þeim væri ekki treyst til að úthluta félagslegum íbúðum, heldur þyrftu að leita staðfestingar Húsnæðisstofnunar í hverju einstöku máli. Aðrir bentu á að ekki skyldi látið við það sitja að fela sveitarfélögum að úthluta íbúðum, heldur gæti komið til álita að Byggingarsjóður verkamanna láni sveitarstjórnum ákveðið fjármagn gegn ábyrgð sveitarstjórnar. Sveitarstjórnir sæju síðan um lánveitingar til einstaklinga. Kæmi til vanskila bæri sveitarstjórn ábyrgð á þeim. Nefnd sú sem samdi þetta frumvarp telur að síðarnefnd leið sé allrar athugunar verð, en leggur hana þó ekki til í þessu frum
varpi enda væri þar um grundvallarbreytingu að ræða sem krefðist mikils undirbúnings. Hins vegar þykir sjálfsagt og eðlilegt að fela húsnæðisnefndum fullnaðarákvörðun um út
hlutun íbúða. Segja má að á undanförnum árum hafi verkefni þetta verið að færast æ meir til húsnæðisnefnda, en eftir stendur þó að nefndunum er skylt að senda Húsnæðisstofn
un lista yfir allar úthlutanir til staðfestingar. Það er því ekki eingöngu aukin hagræðing sem hér býr að baki, heldur miklu fremur það grundvallaratriði að húsnæðisnefndunum er treyst fyrir þessu veigamikla verkefni. Í stað þess að Húsnæðisstofnun staðfesti út
hlutanir, geri hún úrtakskönnun á úthlutunum húsnæðisnefnda og því er lagt til að hús
næðisnefndir sendi Húsnæðisstofnun yfirlit yfir úthlutanirnar, auk þess sem stofnunin þarf á slíku yfirliti að halda vegna tölfræðilegrar vinnu. Þannig verði eftirlit Húsnæðisstofn
unar almenns eðlis í stað þess að beinast að einstökum málum eins og nú er. Vilji svo ólíklega til að Húsnæðisstofnun komist að raun um að húsnæðisnefnd hafi ekki gætt laga
skilyrða við úthlutanir er lagt til að húsnæðismálastjórn verði heimilt að veita húsnæð
isnefndunum aðhald með þeim hætti að þeim verði gert að senda Húsnæðisstofnun all
ar úthlutanir til staðfestingar í eitt ár. En jafnframt er lagt til að einstaklingar, sem keypt hafa félagslega íbúð á svig við ákvæði laga um eigna- og tekjumörk, sæti viðurlögum, þ.e. vaxtahækkun. Fólki á að vera kunnugt um þessi atriði, sbr. ákvæði laga og reglu
gerðar þar að lútandi og þær upplýsingar sem liggja fyrir hjá húsnæðisnefndum. Þannig leiði aukin ábyrgð og aukið sjálfstæði sveitarfélaga í þessum efnum til þess að einstak
lingar beri einnig þyngri ábyrgð. Það fyrirkomulag hefur það aftur í för með sér að enn brýnna er en fyrr að húsnæðisnefndir upplýsi umsækjendur rækilega um réttindi þeirra og skyldur.
Ný tilhögun um 3,5% framlag sveitarfélaga til félagasamtaka og fyrirtækja.
Sveitarfélög hafa mörg hver bent á að það sé ágalli á lögunum að sveitarstjórnum sé skylt að greiða félagasamtökum og fyrirtækjum, sem koma upp félagslegum íbúðum í sveitarfélaginu, 3,5% framlag, án þess að hafa gefist kostur á að vera með í ráðum um þær framkvæmdir og þannig gert fært að gera ráð fyrir þeim í fjárhagsáætlunum sínum. Lagafyrirmæli núgildandi laga eru afdráttarlaus. Það firrir sveitarstjórn ekki ábyrgð, enda þótt fyrirætlanir félagasamtaka um félagslegar íbúðir hafi verið sveitarstjórn með öllu ókunnar. Hér eru einkum kaup á notuðum íbúðum höfð í huga, en þar eru dæmi um að krafa félagasamtaka um 3,5% framlagið hafi komið sveitarstjórnum í opna skjöldu. Um byggingarframkvæmdir er sveitarstjórnum að sjálfsögðu kunnugt, en í þeim tilvikum eru þó dæmi þess að sveitarstjórnum væri ókunnugt um þá skyldu sem lög um Húsnæðis
stofnun ríkisins legðu þeim á herðar.
Vegna þessara vandkvæða hefur komið fram tillaga frá Sambandi íslenskra sveitar
félaga um að 3,5% framlagið verði fellt niður þegar aðrir framkvæmdaraðilar en sveit
arfélög eiga í hlut. Ekki náðist samstaða í nefndinni um þá breytingu, m.a. vegna þess að hún hefði í för með sér mismunandi lánskjör hjá einstaklingum í sambærilegum íbúð
um. Það skýrist af því að lán Byggingarsjóðs verkamanna nemur 90% af þeirri upphæð sem eftir stendur þegar 3,5% framlag sveitarfélags hefur verið dregið frá kostnaðarverði íbúðar. Í stað þess að verða við áðurgreindri tillögu Sambands íslenskra sveitarfélaga er lögð til sú málamiðlun að 3,5% framlag sveitarfélaga vegna íbúða á vegum félagasam
taka eða fyrirtækja verði háð samþykki sveitarstjórnar. Með því móti verði tryggt að sveitarstjórn sé kunnugt um fyrirætlanir hlutaðeigandi framkvæmdaraðila og hægt að gera ráð fyrir framlaginu í fjárhagsáætlun. Nefndin telur ólíklegt að þessi tilhögun valdi því að sveitarstjórnir veiti framkvæmdaraðilum ekki umbeðið samþykki, enda eru þeir að
ilar að leysa úr brýnum húsnæðismálum í sveitarfélaginu, t.d. fyrir fatlaða og aldraða.
Vilji hins vegar svo ólíklega til að sveitarstjórn veiti ekki samþykki sitt fyrir greiðslu 3,5% framlagsins verður afleiðingin óhjákvæmilega sú að lánsfjárhæð hækkar, ásamt framlagi kaupanda, sem aftur leiðir til þess að kjör þess fólks sem í slíkri íbúð býr verða lakari en í öðrum sambærilegum félagslegum íbúðum.
Sveigjanlegra fyrirkomulag en samkvæmt gildandi lögum.
Aukið sjálfstæði sveitarfélaga og sveigjanlegra fyrirkomulag eru oft tvær hliðar á sama máli. Hinar mismunandi aðstæður í sveitarfélögum kalla á sveigjanleika eigi kerfi sem þetta að þjóna einstaklingum í ólíkum sveitarfélögum sem best. Hér verða nefnd helstu dæmi um aukinn sveigjanleika sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu. Öll miða þau að því að draga úr rígbundnum reglum og hnika megi til í vissum greinum þannig að félags
legar íbúðir þjóni sem best ætlunarverki sínu.
1. Lagt er til að húsnæðismálastjórn verði heimilt að færa lán, sem veitt hafa verið til framkvæmdaraðila, milli lánaflokka skv. 1.–4. tölul. 50. gr.
Bent hefur verið á, t.d. í tiltölulega fámennum sveitarfélögum, að breytingar á að
stæðum í sveitarfélaginu geta haft það í för með sér að í ljós kemur þörf á annars kon
ar íbúðum heldur en var á þeim tíma þegar sveitarstjórn lagði fram umsókn til húsnæð
ismálastjórnar. Glöggt dæmi um þetta eru umsóknir um almennar kaupleiguíbúðir, en þær eru ætlaðar fólki óháð tekjum eins og kunnugt er og vextir því hærri en á lánum til ann
arra félagslegra íbúða. Þar sem sveiflur í atvinnuháttum og tekjum eru miklar getur sú staða komið upp að ekki reynist þörf fyrir almenna kaupleiguíbúð þegar til afhending
ar kemur, en þess í stað sé þörf fyrir félagslega kaupleiguíbúð. Í þessu sambandi má einnig benda á að kaupleigufyrirkomulaginu var frá upphafi ætlað að vera sveigjanlegt og gengur breyting sú sem hér er lögð til í þá sömu átt.
2. Undanþægt greiðslumat er nýjung í átt til aukins sveigjanleika. Í því felst að við kaup á íbúð megi í vissum tilvikum líta fram hjá skilyrðum um hámarksgreiðslubyrði sem kveða á um í reglugerð. Bent hefur verið á að húsnæðisnefndir geti þekkt til aðstæðna fólks og því rökstutt að í ákveðnum tilvikum geti fólk lagt á sig þyngri greiðslubyrði en reglugerð mun mæla fyrir um. Þannig búi fólk með sterk fjölskyldu- og félagsleg tengsl við aðstæður til að takast tímabundið á við mikla greiðslubyrði. Nýta eigi þannig stað
bundna þekkingu húsnæðisnefnda á aðstæðum fólks. Auk þess sem bent hefur verið á að mat á greiðslugetu sé af því tagi að það verði ekki fastbundið í reglum í eitt skipti fyr
ir öll. Hér er engan veginn verið að draga úr gildi þess að í lögum og reglugerð sé kveð
ið á um greiðslumat vegna kaupa á félagslegum íbúðum, heldur lögð áhersla á að mis
munandi aðstæður fólks eigi að endurspeglast í reglum um greiðslumat og framkvæmd þess.
3. Gert er ráð fyrir að gengið sé enn lengra en áður í þá átt að vaxtakjör miðist við raunverulegar aðstæður fólks, en séu ekki ákveðin í eitt skipti fyrir öll. Samkvæmt nú
gildandi lögum er heimilt að hækka vexti komi í ljós að tekjur hafi hækkað umfram tekju
mörk. Hins vegar hafa lögin verið skilin svo að óheimilt sé að lækka vexti á ný versni hagur manna. Á þeim þrengingartímum, sem of margir hafa orðið fyrir barðinu á und
anfarin ár, hefur reynslan sýnt að tekjur manna hafa lækkað og aðstæður ýmsar versn
að. Er þar atvinnuleysið ekki síst haft í huga. Enda þótt svo virðist sem aftur stefni til betri vegar breytir það ekki því að í lögunum þarf að vera sveigjanleiki eigi vaxtakjör að miðast við raunverulega hagi fólks á hverjum tíma. Rígbundnar reglur geta virkað gegn tilgangi sínum. Því er lögð áhersla á að lagaákvæði um breytingu á vöxtum feli það í sér að vextir geti bæði hækkað og lækkað eftir aðstæðum fólks.
4. Enda þótt ákvæði laganna um hámarksstærð íbúða hafi gefist vel er lagt til að víkja megi frá þeirri reglu þegar keyptar eru notaðar íbúðir, enda verði sýnt fram á að slík kaup séu hagstæðari en að byggja nýjar íbúðir. Um þetta atriði vísast að öðru leyti til athuga
semda við 14. gr. frumvarpsins.
Sams konar rök búa að baki þeirri tillögu að rýmka ákvæði laganna um lán til bíl
skýla eða bílskúra. Heimilt verði að lán taki til kostnaðar vegna bílskýlis eða bílskúrs í notuðu íbúðarhúsnæði, enda sé samanlagður kostnaður bílskýlis/bílskúrs og íbúðar ávallt lægri en kostnaðargrundvöllur húsnæðismálastjórnar.
5. Enn ein leið til aukins sveigjanleika er að heimila húsnæðismálastjórn að telja fjár
magnskostnað annarra aðila en Byggingarsjóðs verkamanna lánshæfan. Framkvæmdar
aðili hafi þannig val um það hvort hann taki framkvæmdalán hjá bönkum og sparisjóð
um eða Byggingarsjóði verkamanna.
6. Meiri háttar utanhússviðhald á félagslegu íbúðarhúsnæði í eigu einstaklinga hefur reynst mörgum erfitt og afleiðing sú að dæmi eru um að hús eru orðin illa farin. Til að bæta úr er lagt til að heimilt verði að veita eigendum félagslegra íbúða í fjölbýlishúsi sér
stakt viðbótarlán vegna utanhússviðhalds, sjá nánar í 10. gr. frumvarpsins.
7. Borið hefur á því að erfitt hefur verið að endurúthluta kaupleiguíbúðum með 15% eða 30% eignarhlut. Einungis íbúðir byggðar fyrir gildistöku laga nr. 70/1990 eru með 15% eignarhlut. Það eru fyrst og fremst íbúðir á vegum húsnæðissamvinnufélaga sem hér eiga í hlut. Framkvæmdaraðilum er skylt að endurgreiða leigutaka eignarhlut sinn og eru háðir því að nýr leigutaki sé fyrir hendi sem greiði eignarhlutinn. Sé svo ekki situr mál
ið fast. Til að leysa úr slíkum hnút er lagt til að heimilt verði að hækka lán vegna þess
ara íbúða í 90% sem þýðir að eignarhlutur leigutaka verði 10%. Heimildinni verði ein
ungis beitt í undantekningartilvikum, þ.e. þegar framkvæmdaraðili sýnir fram á að ella standi íbúðir auðar.
8. Að undanförnu hefur borið meira á því en áður að félagslegar íbúðir, sem koma til endursölu, standi auðar. Annars vegar er um að ræða íbúðir sem henta vel sem félags
legar íbúðir, en engu að síður er hvorki hægt að selja þær né leigja. Hins vegar íbúðir sem henta illa sem félagslegar íbúðir, einkum vegna stærðar og verðlags. Afleiðingin í báðum tilvikum er sú að íbúðir standa auðar. Lagðar eru til tvær leiðir til úrbóta. Í fyrr
greinda tilvikinu, íbúðir standa auðar enda þótt þær henti sem félagslegar íbúðir, verði húsnæðismálastjórn heimilt að veita framkvæmdaraðila lán sem nemi söluverði íbúða. Vandi vegna íbúðanna sem ekki henta sem félagslegar íbúðir verði hins vegar leystur með því að heimilað verði að selja þær á almennum markaði. Hér er um mikla grundvallar
breytingu að ræða, enda verið litið svo á að „félagslega kerfið“ væri lokað kerfi. En í því efni, sem mörgu öðru í þessu frumvarpi, er lagt til að hnika megi til jafnvel frá því grund
vallaratriði sem hér um ræðir.
Einföldun á lánafyrirkomulagi.
Fram hafa komið ábendingar um að lánakerfi félagslegra íbúða sé of flókið og viða
mikið, einfalda mætti það og fækka lánaflokkum án þess að valmöguleikar fólks skerð
ist. Bent er á að kaupleigufyrirkomulagið, með sínum valmöguleikum, feli í raun og veru í sér þá þrjá kosti sem nú standa til boða, þ.e. kaup, leigu, eða leigu með eignarhlut. Láta mætti við það sitja að lögin tækju til kaupleiguíbúða. Skiptar skoðanir eru þó um svo rót
tæka einföldun á „kerfinu“ og er hún því ekki lögð til hér. Hins vegar er í frumvarpinu gert ráð fyrir að þau tvö lán, sem nú eru veitt til almennra kaupleiguíbúða, 20% lán (til fimm ára samkvæmt lögum nr. 70/1990, en til 25 ára samkvæmt lögum nr. 12/1994) og 70% lán, verði sameinuð í eitt 90% lán (til 43 ára eða 50 ára). Með því móti fæst bæði einföldun og hagkvæmari lánskjör.
Breyting á fyrningarreglum.
Lagt er til að reglur um fyrningar verði samræmdar á íbúðum sem byggðar hafa ver
ið frá og með gildistöku laga nr. 51/1980. Þannig verði 1% fyrning á öllum þessum íbúð
um, enda eru þær allar með fullverðtryggð lán úr Byggingarsjóði verkamanna. Einnig er gert ráð fyrir að settar verði skýrari reglur um endurbætur og vanrækslu á viðhaldi þeg
ar íbúð kemur til innlausnar.
Að öðru leyti vísast til athugasemda við einstakar greinar frumvarpsins.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Grein þessi felur í sér þá breytingu að í stað tveggja lána til almennra kaupleigu
íbúða, 70% og 20%, verði veitt eitt lán, allt að 90% lán. Um nánari skýringar á þessu atriði vísast til athugasemda við 9. gr. frumvarpsins (50. gr.).
Um 2. gr.
Reynslan sýnir að nokkur brotalöm hefur verið á því að sveitarstjórn og húsnæðis
nefnd berist upplýsingar um byggingarframkvæmdir félagasamtaka eða kaup þeirra á íbúðum.
Sveitarstjórn er nauðsynlegt að fá upplýsingar í tíma um byggingu eða kaup á íbúð
arhúsnæði á vegum félagasamtaka og fyrirtækja til þess að geta tekið afstöðu til þess hvort hún samþykki greiðslu á 3,5% framlagi, sbr. 7. gr. frumvarpsins.
Húsnæðisnefndum er nauðsynlegt að fá upplýsingar um bæði byggingar og kaup hjá öðrum framkvæmdaraðilum til þess að þær geti haft nauðsynlega yfirsýn yfir öll hús
næðismál í sveitarfélaginu og geta áætlanir félagasamtaka skipt miklu máli í því sam
bandi.
Um 3. gr.
Efni 38. og 39. gr. laganna er sameinað í eina grein.
Um 4. gr.
Hér er lögð til sú breyting á skipan húsnæðisnefndar að í henni sitji einungis fulltrú
ar sveitarfélagsins með sama hætti og í öðrum nefndum sveitarfélaga. Það fyrirkomulag að í nefndinni sitji fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar þykir nú hafa runnið sitt skeið og heyra sögunni til. Sú tilhögun var eðlileg á sínum tíma þegar verkalýðshreyfingin setti svip sinn á málaflokkinn. Stjórnir verkamannabústaða, sem störfuðu til gildistöku laga nr. 70/1990, voru einungis í lausum tengslum við sveitarstjórn, en þær voru skipaðar af fé
lagsmálaráðherra og tilheyrðu stjórnsýslu ríkisins en ekki sveitarfélaga. Gerð var gagn
ger breyting á því fyrirkomulagi með lögunum, nr. 70/1990, þegar húsnæðisnefndir tóku við af stjórnum verkamannabústaða. Ætlunin var að auka ábyrgð sveitarstjórna á félags
legum íbúðum og tengja málaflokkinn sveitarfélögum. Segja má að á þeim tíma hefði ver
ið eðlilegt að stíga skrefið til fulls, þannig að húsnæðisnefnd væri einungis skipuð full
trúum sveitarfélaga. Á það var ekki fallist. Að fenginni reynslu þykir hins vegar rétt að stíga það skref nú, enda álit ýmissa, sem koma nærri félagslegum íbúðum á vegum sveit
arfélaga, að hér sé augljós agnúi á lögunum. Einkum sé vandinn áberandi þegar aðstæð
ur eru með þeim hætti að meiri hluti í húsnæðisnefnd er annar en í sveitarstjórn. Núver
andi fyrirkomulag geti valdið tortryggni sveitarstjórnar í garð húsnæðisnefndar af þess
um sökum. Þversagnarkennt sé að lögð sé áhersla á ábyrgð sveitarstjórnar á félagsleg
um íbúðum, en jafnframt að húsnæðisnefnd sé að hluta til skipuð utanaðkomandi aðil
um. Enn lengra gangi þessi þversögn ef auka eigi ábyrgð sveitarstjórna. Ábyrgð sveit
arstjórna er hér lykilatriði. Til þess að sú ábyrgð verði ekki einungis í orði heldur á borði verði sveitarstjórnir að hafa skipan nefndarinnar á sinni ábyrgð eins og eðlilegt og sjálf
sagt þykir um aðrar nefndir sveitarfélaga. Eins og áður var bent á getur núverandi fyr
irkomulag leitt til þess að samsetning húsnæðisnefnda sé með öðrum hætti en sveitar
stjórna og er þá ljóst að grundvallarreglan um ábyrgð sveitarstjórna gengur illa upp. Verkalýðshreyfingin hefur vissulega haft mikið að segja um þennan málaflokk og ýtt hon
um áfram um langt árabil. Sú sögulega staðreynd telst hins vegar ekki rök fyrir því að fulltrúar hennar eigi sæti í húsnæðisnefnd úr því það skref hefur verið tekið að nefndin er skipuð af sveitarstjórn. Í þessu sambandi má einnig benda á að með lögum nr. 61/1993 var skipan húsnæðismálastjórnar breytt á þann veg að fulltrúar verkalýðshreyfingarinn
ar eiga þar ekki lengur sæti. Við þetta bætist að ekki eru sömu tengsl og áður milli Hús
næðisstofnunar og lífeyrissjóðanna, enda ekki lengur gerðir samningar við lífeyrissjóð
ina um skuldabréfakaup af Húsnæðisstofnun ríkisins.
Auk þess sem lagt er til að samsetning húsnæðisnefndar breytist er gert ráð fyrir að fjöldi fulltrúa í nefndinni verði ákvörðunaratriði hverrar sveitarstjórnar fyrir sig en ekki ákveðinn með lögum. Sú breyting er í samræmi við stefnu Sambands íslenskra sveitar
félaga um aukið sjálfstæði sveitarfélaga.
Óþarft þykir að tekið sé fram í lögum að sveitarfélögum með færri íbúa en 400 er heimilt að skipa húsnæðisnefnd. Einnig þykir óþarft að tekið sé sérstaklega fram að fá
mennu sveitarfélögunum er heimilt að skipa húsnæðisfulltrúa og er það atriði því fellt brott. Nægilegt þykir að lögin kveði á um skyldur í þessum efnum.
Um 5. gr.
Grein þessi felur í sér nánari skilgreiningu á ábyrgð sveitarstjórna á félagslegum íbúð
um en er að finna í núgildandi lögum. Jafnframt sýnir greinin óbeint fram á hver eru valdmörk gagnvart húsnæðisnefnd, sbr. 41. og 45. gr., en gagnrýnt hefur verið að það atriði hafi ekki verið nægilega skýrt.
Ábyrgð sveitarstjórnar felst í aðalatriðum í því að móta stefnu og ákvarða fjárhags
rammann.
Sveitarstjórn ber að kanna hver þörfin sé fyrir félagslegar íbúðir og ber ábyrgð á því að ákvörðun hennar um byggingu eða kaup á íbúðunum sé í beinu samræmi við þær þarf
ir.
Fjárhagsleg ábyrgð felst í aðalatriðum í því að ákvarða fjárhagsrammann, að fjöldi íbúða sé í samræmi við þarfir, að framkvæmdir séu sem hagkvæmastar og í umsjón með íbúðum sem eru í leigu. Jafnframt kemur ábyrgð sveitarstjórna fram í kaupskyldu og for
kaupsrétti við endursölu þegar um eignaríbúðir er að ræða.
Um 6. gr.
Með því að húsnæðisnefnd verði eingöngu skipuð af sveitarstjórn eykst ábyrgð sveit
arstjórnar á félagslegum íbúðum. Sú aukna ábyrgð komi fram með þeim hætti að ábyrgð á úthlutun íbúða verði að öllu leyti innan sveitarfélaga, þ.e. að húsnæðisnefnd hafi á sinni hendi fullnaðarákvörðun um úthlutanir á íbúðum.
Komist Húsnæðisstofnun hins vegar að raun um að húsnæðisnefnd hafi ekki gætt laga
skilyrða um eigna- og tekjumörk eða greiðslugetu við úthlutanir á íbúðum þykir nauð
synlegt að heimilt sé að veita húsnæðisnefndum aðhald. Það verði gert á þann hátt að hús
næðismálastjórn verði heimilt að ákveða að hlutaðeigandi húsnæðisnefnd sendi allar út
hlutanir til Húsnæðisstofnunar í eitt ár til staðfestingar.
Um 7. gr.
Breytingin á 1. mgr. er einungis til samræmingar við lög nr. 12/1994, en með þeim lögum var Byggingarsjóði verkamanna heimilað að veita sveitarfélögum framkvæmda
lán til byggingar félagslegra eignaríbúða á lögbýlum, en 10% framlag sveitarfélagsins á ekki við um þær íbúðir.
Í 2. mgr. er lögð til sú breyting að gerður verði greinarmunur á íbúðum, á vegum sveitarfélags annars vegar og annarra framkvæmdaraðila hins vegar, hvað viðvíkur greiðslu sveitarfélags á 3,5% framlagi til félagslegra íbúða. Sveitarfélagi beri þannig ekki lengur fortakslaus skylda til að greiða framlag þetta þegar aðrir framkvæmdaraðilar eiga í hlut heldur skuli samþykki þess liggja fyrir. Bent hefur verið á að lagaskylda um greiðslu 3,5% framlags til félagslegra íbúða á vegum einkaaðila í sveitarfélaginu hafi komið sveitarfélögum í opna skjöldu, þeim hafi ekki verið kunnugt um fyrirætlanir þess
ara aðila og því ekki gert ráð fyrir greiðslu framlagsins í fjárhagsáætlun sinni. Í 2. gr. frumvarpsins er lögð til tilkynningarskylda félagasamtaka og fyrirtækja til sveitarstjórn
ar og húsnæðisnefndar um þessi efni. Sú tilkynningarskylda þykir hins vegar ekki nægi
leg ef sveitarfélag er engu að síður skuldbundið þótt tilkynningarskyldunni sé ekki sinnt. Því er, auk tilkynningarskyldunnar, lagt til að samþykki sveitarfélags liggi fyrir. Ólík
legt er talið að samþykki fáist ekki í flestum tilvikum, enda eru félagasamtök að leysa úr húsnæðisvanda í sveitarfélaginu. Samþykkið muni því fyrst og fremst tryggja að sveit
arstjórn hafi undir höndum nákvæmar upplýsingar um fyrirhugaðar byggingarfram
kvæmdir eða íbúðakaup annarra framkvæmdaraðila og geti gert ráð fyrir greiðslu fram
lagsins í fjárhagsáætlun sinni. Hvað gildistöku þessarar nýju tilhögunar viðvíkur skal sér
staklega tekið fram að hún nær til framkvæmdalánssamninga sem gerðir verða frá og með gildistöku laganna.
Um 8. gr.
Í 2. tölul. er tekið fram að húsnæðisnefnd eigi að hafa yfirlit yfir félagslegar íbúðir á vegum annarra framkvæmdaraðila en sveitarfélaga, þ.e. félagasamtaka og fyrirtækja, en þetta atriði hefur ekki þótt nægilega skýrt. Í því felst ekki að húsnæðisnefnd hafi eftir
lit með félagslegum íbúðum á vegum einkaaðila heldur einungis að húsnæðisnefnd hafi upplýsingar um fjölda íbúða á vegum annarra aðila og hvaða tegund íbúða er um að ræða.
Í 3. tölul. felst það mikilsverða nýmæli að húsnæðisnefnd verði falin fullnaðarákvörð
un um úthlutun félagslegra íbúða á vegum sveitarfélagsins. Í því felst að húsnæðisnefnd beri ábyrgð á því að lagaskilyrðum um eigna- og tekjumörk og greiðslumat í hverju ein
stöku máli sé fullnægt, en þau atriði verði ekki send Húsnæðisstofnun til staðfestingar í hverju máli eins og gert hefur verið hingað til. Engu að síður verði óskir um undanþágu frá eigna- og tekjumörkum, sem heimilaðar eru skv. 64. gr., sendar Húsnæðisstofnun til ákvörðunar. Einnig ef óskað er undanþágu frá greiðslumati en þar er um nýmæli í lög
um að ræða einn hlekkur í því að auka sveigjanleikann. Auk þess sér húsnæðisnefnd um að meta félagslega hagi umsækjenda skv. 64. gr. og raða þeim í forgang með sama hætti og verið hefur og nánar er kveðið á um í reglugerð. Það nýmæli að húsnæðisnefndir taki fullnaðarákvörðun um úthlutun íbúða er í beinu samræmi við þá breyttu skipan húsnæð
